Gedeon, Johanna2024. március 28., csütörtök
Kultúra

Vlahok és macedónok a törökök ellen

National Geographic Magyarország

1903. augusztus másodikán, száz évvel ezelőtt tört ki az úgynevezett ilindeni (Illés-napi) felkelés Macedóniában.

A törökök elleni sikertelen balkáni szabadságmozgalmak közül egyik legutolsó volt a macedónok és vlahok (aromunok) felkelése. Az eredmény: egy rövid életű, tíz napig fennálló köztársaság.

A felkelés mozgatórugóit akkor érthetjük meg, ha visszatekintünk a korabeli nagyhatalmi politikára, amelyben sajátos szerepet játszott egy magyar államférfi, Andrássy Gyula. Andrássy az Osztrák-Magyar Monarchia idején az első magyar miniszterelnök, majd később közös külügyminiszter lett. Az osztrák-magyar diplomácia fejeként nagy szerepet játszott az 1878-as berlini kongresszuson, ahol immár sokadszor – de nem utoljára – szabták át a balkáni államok határait.

A berlini kongresszus és következményei

A nagyhatalmak fő célja az volt, hogy a Balkánon az orosz terjeszkedést megakadályozzák. Az oroszok már legyőzték Törökországot, 1878. március harmadikán megkötötték a San Stefano-i békét, amellyel megszületett – az ország mai kiterjedéséhez képest hatalmas területeket magába foglaló – Bulgária. Az új államalakulat (a jelenlegi Szerbia területének egy részén) csaknem Nisig nyújtózkodhatott, és szinte egész Macedóniát bekebelezhette. Az új bolgár állam csak négy hónapig maradhatott meg e keretek között. A nyugati nagyhatalmak kezdeményezésére összehívták a berlini kongresszust, ahol újra megerősítették „Európa beteg emberét”, vagyis Törökországot, és Bulgária déli részét, illetve Macedóniát visszaadták az oszmánoknak. (Bosznia-Hercegovinát pedig az Osztrák-Magyar Monarchia szállta meg.)

Nem meglepő ezek után, ha az elkeseredett macedónok, akik már több felkelést is megkíséreltek korábban, 1903-ban ismét katonai akcióra szánták el magukat. Nagyhatalmi támogatás híján persze kudarcra volt ítélve próbálkozásuk, mindenesetre a jelenlegi Macedónia egyik legnagyobb ünnepévé vált az 1903. augusztus másodikán, Illés napján kitört felkelés.

Goce Delcsev mozgalma

A felkelés előkészítésében döntő szerepet játszott a macedónok talán legnagyobb szabadsághőse, Goce Delcsev. Ő irányította az 1893-ban megalakult, nacionalisták által létrehozott Belföldi Macedón Forradalmi Szervezetet, amely neve többször is megváltozott. Előbb TMORO-ként, majd VMORO-ként, később VMRO-ként emlegették. A VMRO legfőbb célja a törököktől való függetlenség kivívása volt.

Goce Delcsev ugyan még 1903 májusában, egy török hadtesttel vívott ütközetben elesett, de hívei nem adták fel a küzdelmet, és augusztusban kirobbantották az ilindeni felkelést. Ami egyesítette a mozgalom értelmiségi és paraszt tagjait, az a jelszó volt: „Macedónia a macedónoké”. A jelszó mindenesetre hatásos volt, és ennek megfelelően a törökök elleni küzdelembe bekapcsolódtak az ottani görögök, zsidók és vlahok (aromunok) is. Ennek köszönhető, hogy amikor a felkelés végre tényleg kitört, a legtöbb nemzetiség összefogott egymással.

A legsikeresebbek Krusevo térségében voltak a felkelők. 1903. augusztus harmadikán szabadult meg a város a török fennhatóságtól, s a 15 ezer lakosú település macedón és vlah származású lakói új helyhatóságot alkottak. Végrehajtói és törvényhozói testületeket is létrehoztak, ezért nevezik az önkormányzatukat azóta is Krusevói Köztársaságnak. A fő szervező, és a „köztársaság” vezetője Nikola Karev volt, egy helybeli tanító.

A „tíznapos köztársaság”

A Krusevói Köztársaság napjai meg voltak számlálva. A törökök ostrom alá fogták a várost, és a település nem tudott ellenállni az oszmán ágyútűznek. A „köztársaság” tíz napig tartotta magát. Szeptemberben az oszmánok egész Macedónia területén ellenoffenzívába kezdtek, de a harcok még november közepén is tartottak. A felkelés ekkorra már végleg elbukott, és az önálló Macedónia megalakulása csak Nagy-Jugoszlávia felbomlása után, az 1990-es években következett be.

Rejtett, ősi alagútrendszert találtak Izraelben

Rejtett, ősi alagútrendszert találtak Izraelben

A felszín alatti folyosókat rejtőzködésre használhatták a Bar Kohba-felkelés idején.

Ezeréves korcsolyát találtak

Ezeréves korcsolyát találtak

A Csehországban feltárt lelet ritka bepillantást nyújt a középkori emberek találékonyságába és mindennapjaiba.

Bronzkincsekkel teli ősi sírokat találtak Kínában

Bronzkincsekkel teli ősi sírokat találtak Kínában

Egy tükör, egy tányér, egy harang és más leletek kerültek elő.

Megtalálták Nagy-Britannia Pompejiét

Megtalálták Nagy-Britannia Pompejiét

A több ezer éves település ritka betekintést nyújt a bronzkori mindennapokba.

Gyönyörű falfestményeket találtak egy egyiptomi sírban

Gyönyörű falfestményeket találtak egy egyiptomi sírban

A 4300 éves nyughelyben felfedezett festmények hétköznapi jeleneteket ábrázolnak.

National Geographic 2024. márciusi címlap

Előfizetés

A nyomtatott magazinra,
12 hónapra

18 780 Ft

Korábbi számok

National Geographic 2010. januári címlapNational Geographic 2010. februári címlapNational Geographic 2010. márciusi címlapNational Geographic 2010. áprilisi címlapNational Geographic 2010. májusi címlapNational Geographic 2010. júniusi címlapNational Geographic 2010. júliusi címlapNational Geographic 2010. augusztusi címlapNational Geographic 2010. szeptemberi címlapNational Geographic 2010. októberi címlapNational Geographic 2010. novemberi címlapNational Geographic 2010. decemberi címlapNational Geographic 2011. januári címlapNational Geographic 2011. februári címlapNational Geographic 2011. márciusi címlapNational Geographic 2011. áprilisi címlapNational Geographic 2011. májusi címlapNational Geographic 2011. júniusi címlapNational Geographic 2011. júliusi címlapNational Geographic 2011. augusztusi címlapNational Geographic 2011. szeptemberi címlapNational Geographic 2011. októberi címlapNational Geographic 2011. novemberi címlapNational Geographic 2011. decemberi címlapNational Geographic 2012. januári címlapNational Geographic 2012. februári címlapNational Geographic 2012. márciusi címlapNational Geographic 2012. áprilisi címlapNational Geographic 2012. májusi címlapNational Geographic 2012. júniusi címlapNational Geographic 2012. júliusi címlapNational Geographic 2012. augusztusi címlapNational Geographic 2012. szeptemberi címlapNational Geographic 2012. októberi címlapNational Geographic 2012. novemberi címlapNational Geographic 2012. decemberi címlapNational Geographic 2013. januári címlapNational Geographic 2013. februári címlapNational Geographic 2013. márciusi címlapNational Geographic 2013. áprilisi címlapNational Geographic 2013. májusi címlapNational Geographic 2013. júniusi címlapNational Geographic 2013. júliusi címlapNational Geographic 2013. augusztusi címlapNational Geographic 2013. szeptemberi címlapNational Geographic 2013. októberi címlapNational Geographic 2013. novemberi címlapNational Geographic 2013. decemberi címlapNational Geographic 2014. januári címlapNational Geographic 2014. februári címlapNational Geographic 2014. márciusi címlapNational Geographic 2014. áprilisi címlapNational Geographic 2014. májusi címlapNational Geographic 2014. júniusi címlapNational Geographic 2014. júliusi címlapNational Geographic 2014. augusztusi címlapNational Geographic 2014. szeptemberi címlapNational Geographic 2014. októberi címlapNational Geographic 2014. novemberi címlapNational Geographic 2014. decemberi címlapNational Geographic 2015. januári címlapNational Geographic 2015. februári címlapNational Geographic 2015. márciusi címlapNational Geographic 2015. áprilisi címlapNational Geographic 2015. májusi címlapNational Geographic 2015. júniusi címlapNational Geographic 2015. júliusi címlapNational Geographic 2015. augusztusi címlapNational Geographic 2015. szeptemberi címlapNational Geographic 2015. októberi címlapNational Geographic 2015. novemberi címlapNational Geographic 2015. decemberi címlapNational Geographic 2016. januári címlapNational Geographic 2016. februári címlapNational Geographic 2016. márciusi címlapNational Geographic 2016. áprilisi címlapNational Geographic 2016. májusi címlapNational Geographic 2016. júniusi címlapNational Geographic 2016. júliusi címlapNational Geographic 2016. augusztusi címlapNational Geographic 2016. szeptemberi címlapNational Geographic 2016. októberi címlapNational Geographic 2016. novemberi címlapNational Geographic 2016. decemberi címlapNational Geographic 2017. januári címlapNational Geographic 2017. februári címlapNational Geographic 2017. márciusi címlapNational Geographic 2017. áprilisi címlapNational Geographic 2017. májusi címlapNational Geographic 2017. júniusi címlapNational Geographic 2017. júliusi címlapNational Geographic 2017. augusztusi címlapNational Geographic 2017. szeptemberi címlapNational Geographic 2017. októberi címlapNational Geographic 2017. novemberi címlapNational Geographic 2017. decemberi címlapNational Geographic 2018. januári címlapNational Geographic 2018. februári címlapNational Geographic 2018. márciusi címlapNational Geographic 2018. áprilisi címlapNational Geographic 2018. májusi címlapNational Geographic 2018. júniusi címlapNational Geographic 2018. júliusi címlapNational Geographic 2018. augusztusi címlapNational Geographic 2018. szeptemberi címlapNational Geographic 2018. októberi címlapNational Geographic 2018. novemberi címlapNational Geographic 2018. decemberi címlapNational Geographic 2019. januári címlapNational Geographic 2019. februári címlapNational Geographic 2019. márciusi címlapNational Geographic 2019. áprilisi címlapNational Geographic 2019. májusi címlapNational Geographic 2019. júniusi címlapNational Geographic 2019. júliusi címlapNational Geographic 2019. augusztusi címlapNational Geographic 2019. szeptemberi címlapNational Geographic 2019. októberi címlapNational Geographic 2019. novemberi címlapNational Geographic 2019. decemberi címlapNational Geographic 2020. januári címlapNational Geographic 2020. februári címlapNational Geographic 2020. márciusi címlapNational Geographic 2020. áprilisi címlapNational Geographic 2020. májusi címlapNational Geographic 2020. júniusi címlapNational Geographic 2020. júliusi címlapNational Geographic 2020. augusztusi címlapNational Geographic 2020. szeptemberi címlapNational Geographic 2020. októberi címlapNational Geographic 2020. novemberi címlapNational Geographic 2020. decemberi címlapNational Geographic 2021. januári címlapNational Geographic 2021. februári címlapNational Geographic 2021. márciusi címlapNational Geographic 2021. áprilisi címlapNational Geographic 2021. májusi címlapNational Geographic 2021. júniusi címlapNational Geographic 2021. júliusi címlapNational Geographic 2021. augusztusi címlapNational Geographic 2021. szeptemberi címlapNational Geographic 2021. októberi címlapNational Geographic 2021. novemberi címlapNational Geographic 2021. decemberi címlapNational Geographic 2022. januári címlapNational Geographic 2022. februári címlapNational Geographic 2022. márciusi címlapNational Geographic 2022. áprilisi címlapNational Geographic 2022. májusi címlapNational Geographic 2022. júniusi címlapNational Geographic 2022. júliusi címlapNational Geographic 2022. augusztusi címlapNational Geographic 2022. szeptemberi címlapNational Geographic 2022. októberi címlapNational Geographic 2022. novemberi címlapNational Geographic 2022. decemberi címlapNational Geographic 2023. januári címlapNational Geographic 2023. februári címlapNational Geographic 2023. márciusi címlapNational Geographic 2023. áprilisi címlapNational Geographic 2023. májusi címlapNational Geographic 2023. júniusi címlapNational Geographic 2023. júliusi címlapNational Geographic 2023. augusztusi címlapNational Geographic 2023. októberi címlapNational Geographic 2023. novemberi címlapNational Geographic 2023. decemberi címlapNational Geographic 2024. januári címlapNational Geographic 2024. februári címlapNational Geographic 2024. márciusi címlap

Hírlevél feliratkozás

Kérjük, erősítsd meg a feliratkozásod az e-mailben kapott linkre kattintva!

Kövess minket